برای بررسی درمان بی اشتهایی عصبی در طب سنتی ایرانی من پژوهشی از دو محقق ایرانی را مطالعه کردم که خلاصه آن به شرح زیر است:
بی اشتهایی و اختلال اشتها (Dysorexia) علائم شایع با دلایل مختلف هستند و اغلب نیازی به مداخله پزشکی جدی ندارند. اما اختلالات خوردن انواع مختلفی هستند و نیاز به تشخیص و درمان کامل دارند. در بی اشتهایی عصبی بیمار به دلیل ترس شدید از چاق شدن، کالری کمتری نسبت به نیاز روزانه دریافت می کند تا وزن کم کند. کم آبی بدن و لاغری شدید و همچنین حساسیت به اختلالات گوارشی، اختلالات دستگاه ادراری، بیماری قلبی و حتی مرگ در موارد شدید، در بی اشتهایی عصبی اتفاق می افتند.
بی اشتهایی عصبی یک بیماری روانپزشکی مزمن با میزان مرگ و میر بالا است. بیماران زن معمولاً BMI کمتر از ۱۷.۵ دارند و توده استخوانی با تراکم معدنی پایین، آمنوره (قطع قاعدگی) و ناهنجاری های رفتاری ایجاد می شود. گاهی اوقات، افرادی که از بی اشتهایی عصبی رنج می برند معتقدند که بیش از حد چاق هستند .
در بی اشتهایی عصبی، تغییرات هورمونی ناشی از گرسنگی اتفاق می افتد. در واقع، یک مشکل روانی ناشناخته منجر به بروز بی اشتهایی عصبی می شود. ظاهراً روابط اجتماعی و شرایط روانی بیماران در بی اشتهایی عصبی مختل شده است و مشکلات در تنظیم احساسات احتمالاً به پیشرفت بی اشتهایی عصبی منجر می شود.
تجربیات پزشکی ارزشمندی از حکیمان و پزشکان ایرانی وجود دارد که در طب سنتی ایرانی (TPM) که مکتبی مبتنی بر طب هومورال است، ذکر شده است که ممکن است به عنوان درمان های جایگزین ایمن و ساده برای بی اشتهایی مفید باشد. علاوه بر این، اصطلاحات پزشکی و رویکرد تشخیصی طب سنتی ایرانی با رویکرد مدرن متفاوت است. در این راستا، بررسی دیدگاه حکیمان طب سنتی ایرانی در مورد بی اشتهایی ممکن است دریچه جدیدی را در زمینه مداخلات پزشکی برای بیماران بی اشتهایی باز کند.
به گفته طب سنتی ایرانی، بی اشتهایی یک حالت بیماری است که در آن بیماران بی اشتها به دلیل بد مزاجی (سوء مزاج) اشتها را از دست می دهند. در رویکردهای طب سنتی ایرانی ، هر فردی مزاج خاصی به نام مزاج سهی دارد (که بهترین عملکرد را دارد). مزاج (اختلاط) در اصطلاح پزشکی، عملاً به چهار خصلت گرمی، سردی، تری و خشکی می پردازد. سردی و گرمی کیفیت های فعال هستند، در حالی که خشکی و مرطوب بودن کیفیت های غیرفعال هستند. ترکیبی از کیفیت های فعال و منفعل خلق و خوی هر عضو بدن را ایجاد می کند. در بیماری ها، مزاج اولیه به حالت ناخواسته تبدیل می شود. در بی اشتهایی مزاج یک یا چند عضو مختل می شود. به عنوان مثال، اگر مزاج معده به تری تمایل داشته باشد، اشتها کاهش می یابد.
حکیمان طب سنتی ایرانی رویکرد متفاوتی برای تعریف و پاتوفیزیولوژی بی اشتهایی داشتند. آنها معتقد بودند که حالت های بیماری نتیجه عدم تعادل در خلق و خوی اندام ها (بلغمی، دموی، صفراوی و صفرای سیاه) است. بنابراین، درمان باید بر رفع عدم تعادل متمرکز شود. طب سنتی ایرانی شش عامل اصلی را که بر سلامت تأثیر می گذارد شامل هوا، رژیم غذایی و نوشیدنی، خواب و بیداری، حرکت و اینرسی، حفظ و رهاسازی و در نهایت وضعیت روانی ذکر کرده است. با در نظر گرفتن این موارد، سلامت بدن و اندام های مرتبط با آن بی نقص باقی می ماند.
علت بی اشتهایی در طب سنتی ایرانی
ابن سینا و پیروانش معتقد بودند که علل بطلان شهوت (بی اشتهایی) و نقصان شهوت (دیسورکسیا) یکی هستند . به گفته طب سنتی ایرانی، کبد یکی از سه اندام اصلی یعنی مغز، قلب و کبد است که نقش مهمی در تغذیه و رشد دارند. بر اساس مفاهیم طب سنتی ایرانی، کبد ۴ ماده (خون، بلغم، صفرا و صفرای سیاه) را به عنوان منابع تغذیه ای برای سایر اندام ها تولید می کند. کاردیا(قسمتی از سیستم گوارشی) که بافتی با عصبهای فراوان است در احساس گرسنگی نیز نقش دارد. ابن سینا و سایر حکیمان معتقد بودند که لوزالمعده در هنگام گرسنگی، سودا (صفرای سیاه) را روی کاردیا ترشح می کند و باعث سوزش و متعاقباً گرسنگی می شود. اخلال در هر یک از این فرآیندها توسط اختلالات درونی یا بیرونی منجر به بی اشتهایی یا دیسورکسیا می شود .
محمد اکبر ارزنی در میزان الطب ۷ علت بی اشتهایی را ذکر کرده است که به شرح زیر است:
بد خلقی ساده گرم یا مرطوب در کاردیا.
تجمع ترشحات بیمارگونه در معده.
پر شدن اعضای بدن از بلغم که ممکن است منجر به کاهش نیاز غذایی اعضا شود.
ضخیم شدن پوست و انسداد منافذ که ممکن است منجر به کاهش تعریق و تجمع مواد مرضی شود.
نارسایی کبد و انسداد عروق مزانتریک.
انسداد دیافراگم بین پانکراس و کاردیا.
درمان بی اشتهایی در طب سنتی ایرانی
بر اساس دیدگاه طب سنتی ایرانی، در بی اشتهایی با بد مزاجی ساده، پزشک باید سعی کند مزاج را با غذاها و داروهایی با کیفیت مخالف مزاج متعادل کند. در صورت تجمع مواد مرضی در معده، ترکیباتی مانند عسل و سرکه مخلوط با تربچه و دانه خردل تجویز شود. در اختلال عملکرد کبد، غذاهای خوشبو کننده و قابض با مزاج گرم مانند دارچین، زعفران و دانه های انار توصیه می شود. در صورت ضعف کاردیا داروهای تقویت کننده مغز مانند مرغ و نخود پخته با طعم زعفران و گلاب توصیه می شود.
بر اساس دیدگاه های سنتی، عادات (سبک زندگی)، شرایط روحی مانند افسردگی و غم، بیماری های روحی (اعصاب روانی) و کرم های گوارشی از دیگر عوامل کاهش اشتها هستند. برای از بین بردن کرم، سکنجبین ، آبلیمو، ترشی پیاز در سرکه، عرقیات نعناع، ماهی شور در سرکه، انار ترش و نوشیدنی شاهی توصیه می شود .
گیاهان گرم مزاج ممکن است اشتها را در بیماران بی اشتها با مزاج سرد افزایش دهند. بیماران بی اشتهایی عصبی معمولاً مقدار کمی غذا دریافت می کنند، بنابراین لاغر و ضعیف هستند. بر اساس طب سنتی ایرانی ، داروها و غذاهای گرم مزاج (مانند سوپ نخود و خردل) می تواند برای بیمارانی (که مزاج سرد دارند) مفید باشد . سایر گیاهان توصیه شده که به عنوان محرک اشتها در طب سنتی ایرانی شناخته می شوند عبارتند از: دمنوش معمولی، نخود جوجه، کرفس، رازیانه ،بابونه گاوی ، زنیان، زالزالک، تربچه، پونه کوهی، تره فرنگی، مصطکی و گیاه اویار سلام.
نتیجه گیری من از مقاله فوق: درمان بی اشتهایی عصبی در طب سنتی ایرانی فاقد شواهد علمی کافی است و موارد پیشنهادی در مقاله فوق بدون بررسی های بالینی و پژوهش نمی تواند بصورت خودسرانه یا حتی با تجویز پزشک جهت درمان بی اشتهایی عصبی مصرف شود.
منبع:
.Anorexia: Highlights in Traditional Persian medicine and conventional medicine