هایپرکاپنه چیست؟

هایپرکاپنه (Hypercapnia) به وضعیتی اطلاق می‌شود که سطح دی‌اکسید کربن (CO₂) در خون بیش از حد طبیعی افزایش یابد. این وضعیت می‌تواند ناشی از مشکلات تنفسی، بیماری‌های ریوی، یا اختلالات عصبی باشد که مانع از دفع مناسب دی‌اکسید کربن از بدن می‌شوند.

هایپرکاپنه زمانی رخ می‌دهد که میزان دی‌اکسید کربن در خون از حد طبیعی (۳۵ تا ۴۵ میلی‌متر جیوه) فراتر رود. این افزایش می‌تواند به دلیل کاهش تهویه ریوی (Hypoventilation) یا عدم تعادل بین تهویه و جریان خون در ریه‌ها (V/Q mismatch) باشد.

بیماری از طرف یکی از همکاران متخصص داخلی به من ارجاع شد که بعد از بهبود وزن در طی ریکاوری از اختلال آنورکسیا نروزا کماکان اضطراب داشت. اضطراب بیمار هنگام ورزش کردن تشدید می شد و همراه با درد قفسه سینه بود. علیرغم دریافت دوز کافی داروهای کاهنده اضطراب بیمار کماکان هنگام ورزش کردن با حمله های اضطراب مواجه می شد.

با بررسی گازهای خونی بیمار متوجه شدم میزان دی اکسید کربن خون بیمار بالاتر از حد طبیعی است. این افزایش دی اکسید کربن خون در ورزش وسواسی و سنگین اصطلاحا هایپرکاپنه گفته می شود.

همانطور که در آزمایش بیمار دیده می شود عدد pco2 =66.6 می باشد که از میزان نرمال بین 35 و 45 بیشتر است.

علائم هایپرکاپنه

علائم هایپرکاپنه بسته به شدت آن متفاوت است. در موارد مزمن، فرد ممکن است دچار اضطراب، خستگی، سردرد، و تنگی نفس شود. اما در موارد حاد، علائم شدیدتری مانند گیجی، تغییرات رفتاری، پارانویا، درد قفسه سینه و حتی تشنج مشاهده می‌شود.

در موارد شدید، افزایش دی‌اکسید کربن می‌تواند منجر به کاهش سطح هوشیاری و در نهایت کما شود.

علل هایپرکاپنه

هایپرکاپنه می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله:

1. بیماری‌های ریوی مانند COPD (بیماری انسدادی مزمن ریوی)، فیبروز ریوی، و آسم شدید که مانع از دفع مناسب دی‌اکسید کربن می‌شوند.
2. اختلالات عصبی مانند سندرم گیلن‌باره، میاستنی گراویس، و آسیب‌های مغزی که باعث کاهش تحریک عضلات تنفسی می‌شوند.
3. مصرف داروها مانند آرام‌بخش‌ها و مواد مخدر که باعث کاهش فعالیت تنفسی می‌شوند
   وزن بسیار بالا که می‌تواند منجر به سندرم هیپوونتیلاسیون  شود و دفع دی‌اکسید کربن را مختل کند.

علت بروز هایپرکاپنه در اختلالات خوردن بویژه آنورکسیا نروزا و ارتورکسیا نروزا چیست؟

هایپرکاپنه (افزایش سطح دی‌اکسید کربن در خون) می‌تواند در افراد مبتلا به اختلالات خوردن، به‌ویژه بی‌اشتهایی عصبی (AN) رخ دهد. چندین عامل در این ارتباط نقش دارند:

• ضعف عضلات تنفسی: سوءتغذیه شدید در افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند منجر به آتروفی عضلات تنفسیشود، که باعث کاهش تهویه و افزایش سطح دی‌اکسید کربن در خون می‌شود.
• هیپوونتیلاسیون در ورزش سنگین و وسواسی: کاهش مصرف انرژی و ضعف عمومی بدن ممکن است باعث کاهش عمق و سرعت تنفس شود، که منجر به تجمع دی‌اکسید کربن در خون می‌شود
• عدم تعادل اسید-باز: در برخی موارد، تغییرات متابولیکی ناشی از سوءتغذیه شدید می‌تواند منجر به احتباس دی‌اکسید کربن شود، که ممکن است در بیماران مبتلا به اختلالات خوردن مشاهده شود.
• عوارض قلبی و عروقی: بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند باعث برادی‌کاردی (کاهش ضربان قلب) و افت فشار خون شود، که ممکن است بر تهویه ریوی تأثیر بگذارد و منجر به هایپرکاپنه شود.

مطالعات نشان داده‌اند که هایپرکاپنه در زمان ترخیص از بیمارستان می‌تواند شاخصی برای احتمال بستری مجدددر بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی باشد، حتی پس از بهبود بالینی، که اهمیت نظارت بر وضعیت تنفسی این بیماران را نشان می‌دهد.

تشخیص هایپرکاپنه

تشخیص این وضعیت معمولاً با آزمایش گازهای خون شریانی (ABG) انجام می‌شود که میزان دی‌اکسید کربن و اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. در موارد شدید، تصویربرداری از ریه‌ها و بررسی عملکرد تنفسی نیز ممکن است ضروری باشد

درمان هایپرکاپنه

درمان با توجه به علت ایجاد کننده این مشکل انجام می شود. در مورد بیمار اشاره شده توصیه به استراحت بیشتر و کاهش ورزش سنگین باعث بهبود چشمگیر در هایپرکاپنه شد( شکل زیر)

درمانهای دیگر عبارتند از:

• افزایش تهویه ریوی با استفاده از دستگاه‌های کمک‌تنفسی مانند BiPAP و CPAP که به دفع دی‌اکسید کربن کمک می‌کنند
• درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند COPD با استفاده از داروهای گشادکننده برونش و استروئیدها
• اصلاح سبک زندگی در افراد مبتلا به سندرم هیپوونتیلاسیون
• مدیریت دارویی برای کنترل علائم و بهبود عملکرد تنفسی

سخن پایانی

هایپرکاپنه یا افزایش میزان دی اکسید کربن در خون یک وضعیت خطرناک است که در افراد دچار اختلال خوردن دیده می شود. این وضعیت بویژه در افرادی که ورزش جبرانی و وسواسی دارند بیشتر دیده میشود و ممکن است تا مدتها پس از بهبودی اختلال خوردن دیده شود. این وضعیت ممکن است موجب اضطراب، سرگیجه و درد قفسه سینه و تنگی نفس شود.

تشخیص هایپرکاپنه در فرد دچار اختلال خوردن مستلزم شناخت مناسب این اختلالات و علائم همراه و درخواست تستهای آزمایشگاهی مناسب است. در اغلب موارد دچار اختلالات خوردن با قطع ورزش و بهبود وضعیت عضلانی قفسه سینه و دیافراگم، هایپرکاپنه کم کم برطرف می شود.

منابع:

1. https://my.clevelandclinic.org
2. https://www.physio-pedia.com
3. https://www.medicalnewstoday.com
4. https://eatingdisorderresources.com