نقد روانشناسی شو تلویزیونی جوکر بانوان: چاقی، تصویر بدن و انگ وزن
برنامه رئالیتی شوی **جوکر بانوان** به کارگردانی احسان علیخانی، با استقبال گسترده مخاطبان روبه رو شده و به عنوان یک پدیده فرهنگی در رسانه ایران شناخته می شود.
با این حال، محتوای جوکر بانوان از منظر روانشناسی اجتماعی و سلامت روان نیازمند بررسی عمیقتر است، به ویژه در زمینه پرداختن به مسائل **چاقی، لاغری، تصویر بدن**، **انگ وزن** و **اختلالات خوردن**.
این مقاله با تحلیل تأثیرات این برنامه بر نگرش جامعه به بدن و سلامت روان، به نقد ساختار و محتوای آن می پردازد.
۱. چاقی و لاغری بازیگران: از واقعیت تا کلیشه سازی
الف) مورد نعیمه نظام دوست: چالش کاهش وزن و بازتاب رسانه ای
نعیمه نظام دوست، یکی از بازیگران جوکر بانوان، به طور مکرر در برنامه درباره تجربیاتش از **جراحی های لاغری** صحبت کرده است. این روایت، خطر **عادی سازی جراحی های تهاجمی بدون ضرورت پزشکی** را به همراه دارد.
برنامه جوکر بانوان با نمایش شوخی های مرتبط با وزن نعیمه (مانند اشاره به اندامش یا تلاشهای ناموفقش برای لاغری)، ناخواسته به تقویت انگ اجتماعی علیه افراد دارای اضافه وزن دامن می زند.
این رویکرد ممکن است به بینندگان القا کند که ارزش افراد به وزن آنها وابسته است و کاهش وزن تنها از طریق روشهای رادیکال ممکن است.
ب) شوخی های مرتبط با بدن: خط باریک بین طنز و توهین
در فصلهای مختلف جوکر بانوان، شوخی های مبتنی بر ویژگیهای فیزیکی بازیگران (مانند وزن، قد یا ظاهر) به عنوان ابزاری برای خنداندن مخاطبان استفاده شده است. برای مثال، در فصل دوم، احسان علیخانی به طور مکرر به وزن نعیمه نظام دوست یا بهره هوشی دیگر بازیگران اشاره می کند.
این نوع طنز، اگرچه ممکن است در کوتاه مدت خنده ایجاد کند، اما از منظر روانشناسی **تقویت کلیشه های زیبایی** و **کاهش عزت نفس** در بازیگران و مخاطبان را به دنبال دارد. مطالعات نشان می دهند که قرار گرفتن در معرض چنین شوخی هایی می تواند به **درونی سازی انگ وزن** (Internalized Weight Bias) منجر شود، به ویژه در نوجوانان و جوانانی که در حال شکل گیری تصویر بدن خود هستند.
۲. تصویر بدن در رسانه: بین ایده آل سازی و واقعیت
الف) تأثیر برنامه های طنز بر نگرش به بدن
برنامه های طنز مانند جوکر بانوان با نمایش بدن های «غیرایده آل» در قالب شوخی، ناخودآگاه به **ایده آل سازی بدنهای لاغر** دامن می زند. برای مثال، بازیگرانی مانند ژاله صامتی یا سوسن پرور که از استانداردهای مرسوم زیبایی فاصله دارند، اغلب در نقشهای کمدی قرار می گیرند که ویژگیهای ظاهریشان برجسته میشود.
این رویکرد، اگرچه ممکن است هدفش خنداندن باشد، اما پیام پنهانی درباره «قبول نشدن بدنهای متنوع» را منتقل می کند.
ب) مقایسه با کمپینهای پذیرش بدن
در مقابل، کمپینهای بین المللی مانند **Dove Real Beauty** یا **Aerie Real** با نمایش بدنهای متنوع و واقعی، به مبارزه با انگ وزن و بهبود تصویر بدن پرداخته اند. تحقیقات نشان می دهند که چنین کمپین هایی نه تنها عزت نفس زنان را افزایش می دهند، بلکه تأثیر مثبتی بر کاهش اضطراب مرتبط با بدن دارند.
جوکر بانوان با تمرکز بر شوخی های مبتنی بر ظاهر، از این فرصت برای ترویج پیامهای توانمندساز غافل مانده است.
۳. انگ وزن و پیامدهای روانشناختی
الف) بازتولید انگ وزن در رسانه
شوخی های مرتبط با وزن در جوکر بانوان، نمونه بارزی از **انگ زنی ساختاری** (Structural Stigma) است. این برنامه با عادی سازی تمسخر ویژگی های فیزیکی، به طور غیرمستقیم به بینندگان می آموزد که قضاوت درباره بدن دیگران پذیرفتنی است.
مطالعات نشان می دهند که مواجهه مکرر با چنین محتوایی، خطر ابتلا به اختلالات خوردن، اضطراب اجتماعی و افسردگی را افزایش می دهد.
ب) اختلالات خوردن: از رسانه تا واقعیت
**اختلالات خوردن** مانند بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا)، پرخوری عصبی (بولیمیا) و اختلال پرخوری (BED) اغلب ریشه در نارضایتی از تصویر بدن و فشار اجتماعی برای لاغری دارند. برنامه هایی مانند جوکر بانوان که به طور مداوم بر وزن و ظاهر تأکید می کنند، به طور غیرمستقیم به **عادی سازی رفتارهای خطرناک** مانند رژیم های سخت، ورزش افراطی یا جراحی های لاغری دامن می زنند.
پژوهش ها نشان می دهند که مواجهه با محتوای رسانه ای متمرکز بر لاغری، احتمال ابتلا به اختلالات خوردن را تا ۳۰٪ در نوجوانان افزایش می دهد.
در یکی از قسمتهای جوکر بانوان، شوخی درباره «خوردن بیش از حد» یکی از بازیگران، نه تنها پیام منفی درباره ارتباط غذا با احساسات را تقویت کرد، بلکه ممکن است برای افراد مبتلا به پرخوری عصبی، احساس شرم را تشدید کند. اینگونه محتواها بدون آگاهی از پیچیدگی های روانی اختلالات خوردن، به جای آموزش، به **انگ زنی مضاعف** دامن میزنند.
شوخی زننده اندازه گیری دور کمر بازیگر یکی از بدترین محرک های اختلال در غذا خوردن در افردی است که با تماشای این صحنه بیشتر نگران بدن خود می شوند.
ج) تأثیر بر بازیگران و مخاطبان
برای بازیگران، مشارکت در شوخی های مرتبط با وزن ممکن است به **فرسودگی عاطفی** منجر شود. به عنوان مثال، نعیمه نظام دوست در مصاحبه ها اشاره کرده که بازخوردهای منفی درباره وزنش، اعتمادبه نفس او را تحت تأثیر قرار داده است. از سوی دیگر، مخاطبان جوانی که با بدن های متنوع شناسایی می شوند، ممکن است این شوخی ها را به عنوان تأییدی بر ناکافی بودن خود تفسیر کنند.
در مورد اختلالات خوردن، این برنامه ها با نمایش موفقیت های کوتاه مدت جراحی های لاغری (بدون اشاره به عوارض بلندمدت یا بازگشت وزن)، الگوهای تمرکز بیننده بر عدد وزن را بالا می برد. این موضوع به ویژه برای افرادی که در مراحل اولیه اختلالات خوردن هستند، خطرناک است، زیرا ممکن است جراحی یا رژیم های سختگیرانه را به عنوان راه حل های سریع بپذیرند.
۴. راهکارهای پیشنهادی برای بهبود محتوا
۱. اجتناب از شوخی های توهین آمیز: جایگزینی شوخی های مبتنی بر ظاهر با طنزهای هوشمندانه تر که بر استعدادها یا خلاقیت بازیگران تمرکز دارند.
۲. ترویج پذیرش بدن: معرفی بخشهایی در برنامه که تنوع بدنها را جشن می گیرند و داستانهای موفقیت بازیگران بدون تمرکز بر وزن را روایت می کنند.
۳. همکاری با روانشناسان: استفاده از مشاوران متخصص برای بررسی محتوا و جلوگیری از انتقال پیامهای مضر.
۴. آموزش مخاطبان: افزودن زیرنویس ها یا پیامهای کوتاه درباره خطرات انگ وزن، اختلالات خوردن و اهمیت سلامت روان.
۵. معرفی منابع حمایتی: ارائه اطلاعات درباره مراکز مشاوره و خطوط بحران برای افرادی که با اختلالات خوردن دست وپنجه نرم می کنند.
سخن پایانی از دکتر مجتبی کریمی
جوکر بانوان به عنوان یک برنامه پرطرفدار، فرصتی بی نظیر برای تغییر نگرش جامعه نسبت به بدن و سلامت روان داشت. با این حال، تمرکز فعلی آن بر شوخیهای مرتبط با وزن و ظاهر، نه تنها به تقویت کلیشه های زیبایی دامن زد، بلکه پیامدهای روانشناختی عمیقی برای بازیگران و مخاطبان به همراه داشت.
بازنگری در محتوا و اتخاذ رویکردی مسئولانه تر می تواند این برنامه را از یک سرگرمی ساده به ابزاری برای توانمندسازی زنان تبدیل کند.
افزودن محتوای آموزشی درباره اختلالات خوردن و همکاری با متخصصان سلامت روان، نه تنها از آسیبهای احتمالی جلوگیری می کند، بلکه آگاهی عمومی را درباره این موضوعات حیاتی افزایش می دهد. در نهایت، رسانه ها باید مسئولیت اجتماعی خود را در قبال ترویج استانداردهای واقع بینانه از بدن و حمایت از تنوع زیبایی بشناسند.
