اختلال پرخوری افراطی چیست؟
اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating Disorder) نوعی اختلال خوردن است که در آن فرد به‌طور مکرر و کنترل‌نشده مقدار زیادی غذا مصرف می‌کند، بدون اینکه واقعاً نیاز جسمی به آن داشته باشد. این نوع پرخوری اغلب در زمان‌هایی رخ می‌دهد که فرد احساسات ناخوشایندی مثل استرس، اضطراب، تنهایی یا خستگی را تجربه می‌کند.
در این اختلال، پرخوری معمولاً با احساس از دست دادن کنترل همراه است؛ یعنی فرد در لحظه نمی‌تواند تصمیم بگیرد که متوقف شود یا چقدر بخورد. پس از پایان خوردن، احساس گناه، پشیمانی و شرم ایجاد می‌شود که می‌تواند به چرخه‌ای تکرارشونده از پرخوری و احساس ناراحتی روانی منجر شود.
این اختلال نه تنها بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد، بلکه در درازمدت ممکن است موجب افزایش وزن، چاقی، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و سایر بیماری‌های جسمی شود. با این حال، درمان مناسب می‌تواند به فرد کمک کند الگوهای خوردن خود را بهبود دهد و به سلامت روانی و جسمی بازگردد.
علائم اختلال پرخوری افراطی
علائم این اختلال می‌تواند در ظاهر شبیه پرخوری‌های گاه‌به‌گاه باشد، اما شدت، تکرار و تأثیر روانی آن‌ها، این اختلال را از عادت‌های غذایی معمولی متمایز می‌کند. نشانه‌های کلیدی عبارت‌اند از:
- مصرف مقدار زیادی غذا در مدت‌زمان کوتاه (مثلاً در عرض کمتر از دو ساعت)، حتی در زمانی که فرد واقعاً گرسنه نیست.
- خوردن سریع غذا بدون لذت بردن واقعی از طعم آن یا بدون توجه به احساس سیری.
- خوردن در تنهایی یا مخفیانه، به دلیل احساس شرم از میزان یا نوع غذاهایی که مصرف می‌شود.
- احساس ناراحتی، تنفر از خود، افسردگی یا اضطراب پس از پایان پرخوری.
- داشتن افکار منفی مکرر در مورد وزن، شکل بدن یا کنترل نداشتن روی خوردن.
- نوسان‌های قابل توجه در وزن یا بروز علائم جسمی مثل مشکلات گوارشی یا خستگی مزمن.
در بسیاری از موارد، افراد مبتلا ممکن است از مشکل خود آگاه باشند اما نتوانند به‌تنهایی آن را متوقف کنند. این موضوع می‌تواند احساس ناامیدی را تشدید کرده و به مشکلات روانی دیگر مانند افسردگی یا اختلال اضطراب منجر شود.
علت اختلال پرخوری افراطی
علت دقیق اختلال پرخوری افراطی هنوز مشخص نیست، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، روان‌شناختی، محیطی و اجتماعی در ایجاد آن نقش دارند. در ادامه به مهم‌ترین عوامل اشاره می‌کنیم:
- عوامل ژنتیکی: برخی افراد ممکن است به‌صورت ارثی مستعد پرخوری باشند. در خانواده‌هایی که سابقه اختلال خوردن یا مشکلات روانی وجود دارد، احتمال بروز این اختلال بیشتر است.
- اختلالات روانی همراه: بسیاری از مبتلایان به پرخوری افراطی از افسردگی، اضطراب، وسواس یا عزت‌نفس پایین رنج می‌برند. پرخوری در این شرایط به‌نوعی راه مقابله‌ای برای کاهش احساسات ناخوشایند می‌شود.
- تجربه‌های آسیب‌زا: سوء‌استفاده‌های جسمی یا روانی، طرد شدن توسط همسالان یا انتقادهای مداوم درباره ظاهر جسمی در کودکی می‌تواند زمینه‌ساز این اختلال در بزرگ‌سالی شود.
- فرهنگ و رسانه‌ها: الگوهای بدنی غیرواقعی که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، فشار روانی زیادی به افراد وارد می‌کند و ممکن است رابطه آن‌ها با غذا و بدن خود را مختل کند.
- عادت‌های نادرست غذایی: رژیم‌های سخت‌گیرانه، حذف وعده‌های غذایی، یا تلاش مکرر برای کاهش وزن می‌تواند موجب پرخوری جبرانی شود. بدن به کم‌غذایی طولانی‌مدت با تمایل شدید به خوردن پاسخ می‌دهد.
درمان اختلال پرخوری افراطی
درمان اختلال پرخوری افراطی چند وجهی است و بسته به شرایط هر فرد، ممکن است شامل ترکیبی از روش‌های زیر باشد:
- روان‌درمانی: مؤثرترین روش درمان، روان‌درمانی به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. در این روش، فرد یاد می‌گیرد افکار منفی درباره غذا و بدن خود را شناسایی و اصلاح کند، و رفتارهای سالم‌تری در برابر استرس و هیجانات نشان دهد.
- گروه‌درمانی: شرکت در گروه‌های حمایتی یا درمانی می‌تواند حس تنها بودن را کاهش دهد و به فرد انگیزه‌ی بیشتر برای تغییر دهد. شنیدن تجربه‌های دیگران کمک می‌کند از احساس شرم رهایی یابد.
- دارودرمانی: در مواردی که فرد دچار افسردگی یا اضطراب شدید است، روان‌پزشک ممکن است داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) یا داروهای تنظیم‌کننده اشتها را تجویز کند.
- آموزش تغذیه سالم: کار با متخصص تغذیه برای یادگیری عادت‌های غذایی متعادل، شناخت نشانه‌های گرسنگی واقعی و سیری، و دوری از رژیم‌های افراطی بسیار مهم است.
- سبک زندگی سالم: فعالیت بدنی منظم، خواب کافی، کاهش استرس و ایجاد برنامه‌ی منظم غذایی از ابزارهای مهم در پیشگیری از عود بیماری هستند.
نکته مهم این است که درمان نباید صرفاً بر کاهش وزن متمرکز باشد، بلکه باید به بهبود رابطه فرد با غذا، بدن و احساسات توجه کند.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان رفتارهایی مانند پرخوری‌های مکرر، خوردن پنهانی، احساس شرم پس از غذا خوردن، یا نگرانی بیش‌ازحد درباره وزن و ظاهر بدن را تجربه می‌کنید، بهتر است با یک روان‌پزشک یا روان‌شناس متخصص اختلالات خوردن مشورت کنید.
تشخیص زودهنگام و آغاز سریع درمان می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش آسیب‌های روانی و جسمی ناشی از اختلال پرخوری افراطی داشته باشد. لازم نیست در این مسیر تنها باشید؛ کمک حرفه‌ای می‌تواند شما را به سمت بهبودی پایدار هدایت کند.
منابع:
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR) – تعریف و معیارهای تشخیصی اختلال پرخوری افراطی.
- National Eating Disorders Association (NEDA) – اطلاعات جامع درباره علائم، عوامل و درمان اختلال پرخوری.
- Fairburn, C.G. (2008). Cognitive Behavior Therapy and Eating Disorders. – یکی از منابع کلیدی برای درمان شناختی- رفتاری
