بررسی تأثیرات عمل جراحی چاقی بر سلامت روان و تغذیه
نکات کلیدی
- بعضی از بیماران پس ازانجام عمل جراحی چاقی، عزت نفس، تصویر بدنی مثبت و کیفیت کلی زندگیشان به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
- جراحی چاقی می‌تواند باعث بروز یا تشدید مشکلات روانی نهفته در برخی افراد شود
- برخی از عوارض تغذیه‌ای حاصل عمل جراحی چاقی ممکن است تا بیش از 20 سال پس از عمل، بیمار را تحت تأثیر قرار دهد.
مقدمه
عمل جراحی چاقی به عنوان راهکاری جدی برای افرادی که با چاقی مفرط درگیر هستند ، مطرح می‌شود. این روش درمانی، باوجود امکان کاهش قابل توجه وزن، طیف وسیعی از چالش‌های روانشناختی و تغذیه‌ای را نیز به همراه دارد. اطلاعات کافی و درست درمورد این چالش‌ها و عوارض همراه با انجام عمل موجب می‌شود افراد بتوانند در مورد ادامه روند آگاهانه‌تر تصمیم‌گیری کنند و همچنین به متخصصان حوزه سلامت امکان می‌دهد تا ارزیابی جامع‌تری از وضعیت بیمار انجام دهد.
علاوه بر این، بررسی عمیق‌تر شرایط اولیه به پزشک کمک می‌کند تا قبل از عمل جراحی و پس از آن، با اجرای برنامه‌های درمانی مناسب، عوارض جانبی را کاهش داده و به نتیجه مطلوب‌تری دست یابند.
عمل جراحی کاهش وزن با محدود کردن میزان غذا و تغییر در اشتها احساس گرسنگی فرد را کاهش داده و موجب احساس سیری می‌شود. با وجود تمام مزایای جسمی این جراحی، پیش‌بینی اینکه چه کسانی می‌توانند با موفقیت وزن کم کرده و کاهش وزن را حفظ کنند، به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی افراد، کار دشواری است.
برخی از بیماران پس از انجام عمل جراحی چاقی، شاهد بهبود قابل توجهی در عزت نفس، تصویر بدن و کیفیت زندگی خود هستند. کاهش وزن می‌تواند منجر به کنترل قند خون و بهبود یا حتی برطرف شدن دیابت نوع ۲ شود. با بهبود وضعیت جسمانی و افزایش اعتماد به نفس، علائم افسردگی و اضطراب نیز کاهش می‌یابد.
با این حال، کاهش وزن سریع و تغییرات قابل توجه در ظاهر بدن می‌تواند برای برخی افراد چالش‌برانگیز باشد، به ویژه برای کسانی که پیش از این با اختلال بدریخت انگاری بدن دست و پنجه نرم می‌کرده‌اند. این تغییرات ممکن است به انتظارات غیر واقعی از خود و یا حتی بروز مشکلات روانی سرکوب شده‌ای منجر شود که قبلاً پنهان بودند. احتمال وقوع این موضوع به ویژه در افرادی که در دوران کودکی تجربه‌های آسیب‌زا یا سوءاستفاده جنسی داشته‌اند، بیشتر است.
یکی از موضوعات نگران کننده جدی پس از عمل جراحی چاقی، خطر روی آوردن به اعتیاد به مواد مخدر است که به آن “جابه‌جایی موضوع اعتیاد” یا “اعتیاد جایگزین” گفته می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که فرد برای مقابله با استرس یا مشکلات عاطفی، غذا را با مواد مخدر یا الکل جایگزین می‌کند. تغییرات فیزیولوژیکی پس از جراحی نیز می‌تواند نحوه متابولیسم مواد در بدن را تغییر داده و خطر وابستگی به مواد را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، برخی از بیماران ممکن است پس از جراحی، الگوهای ناسالمی در غذا خوردن مانند پرخوری عصبی یا محدود کردن شدید غذایی مصرفی تجربه کنند.
اهمیت ارزیابی جامع پیش از عمل جراحی چاقی
انجام یک ارزیابی جامع روانشناختی قبل از انجام جراحی چاقی، ضروری است. بسیاری از افراد پس از سال‌ها تلاش ناموفق برای کاهش وزن به این جراحی روی می‌آورند. با این حال، ترکیب برنامه کاهش وزن با ورزش و درمان‌های مکمل برای بهبود سلامت روان، بسیار مهم است. همچنین، باید بین افرادی که چاقی مفرط آنها به بیماری‌های جدی و تهدیدکننده زندگی منجر شده است و افرادی که به دلیل زیبایی یا بهبود کیفیت کلی زندگی به دنبال جراحی هستند، تمایز قائل شد.
ارزیابی جامعی از وضعیت بیمار می‌تواند مشخص کند که آیا فرد از نظر روانشناختی و وضعیت تغذیه برای انجام عمل جراحی چاقی آماده است یا خیر. از آنجایی که جراحی چاقی یک تصمیم مهم پزشکی است، درمانگر باید به عنوان حامی و پشتیبان بیمار عمل کند.
اختلالات خوردن و سوءاستفاده جنسی
هنگامی که پرخوری عصبی و چاقی با سابقه سوءاستفاده جنسی در دوران کودکی همراه باشد، کاهش وزن می‌تواند باعث مرور خاطرات دردناک شود که به شدت بر سلامت روان تأثیر می‌گذارند. در چنین مواردی، درمان آسیب‌های دوران کودکی قبل از انجام عمل جراحی چاقی، برای جلوگیری از عوارض روانی جدی‌تر، اکیدا توصیه می‌شود.
با وجود اینکه بسیاری از افراد پس از کاهش وزن، سلامت جسمی و عزت نفس بیشتر در مقایسه با گذشته تجربه می‌کنند، اما بسیاری دیگر همچنان با چالش‌های روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات درگیر هستند. مطالعات نشان داده‌اند که بیمارانی که عمل جراحی چاقی انجام می‌دهند، به ویژه آن‌هایی که سابقه تجربه تروما دارند، در مقایسه با جمعیت عمومی، به احتمال بیشتری اقدام به خودکشی می‌کنند.
ارزیابی بیمار داوطلب عمل جراحی باید شامل بررسی کامل سابقه تجربه تروما باشد.
میزان بالای استرس ناشی از تروما و تجارب آسیب‌زای دوران علائم و نشانه‌های جسمانی زیادی را به‌دنبال دارد. این علائم اغلب به عنوان “اختلال‌های روان‌تنی” شناخته می‌شوند. بنابراین، پیش از هرگونه مداخله پزشکی، از جمله جراحی چاقی، ضروری است که به طور دقیق به بررسی و درمان ریشه‌های روانشناختی این علائم پرداخته شود.
باید در نظر داشته باشیم که نمی‌توان از عمل جراحی چاقی به عنوان راهکاری برای “بریدن” یا “حذف” تروما که در بدن وجود دارد، استفاده کرد. چنین رویکردی نه تنها به مشکل اصلی نمی‌پردازد، بلکه ممکن است عوارض روانی جدی‌تری را نیز به همراه داشته باشد.
یک مصاحبه کیفی باید شامل تاریخچه کامل از سابقه وزن بدن و رژیم غذایی، الگوهای کلی سبک تغذیه، تاریخچه اختلالات خوردن، رفتارهای جبرانی افراطی، پرخوری شبانه، پرخوری هیجانی، ورزش، سوء مصرف مواد، تروما، درمان‌های قبلی، عوامل استرس‌زای فعلی، مهارت‌های مقابله‌ای و حمایت‌های اجتماعی باشد. ارزیابی باید شامل آموزش روانشناختی کامل در مورد جراحی و تغذیه پس از عمل و انتظارات واقع‌بینانه از نتایج عمل جراحی باشد.
ارزیابی جامع تغذیه‌ای؛ گامی ضروری پیش از جراحی چاقی
پیش از هرگونه اقدام جراحی برای کاهش وزن، انجام ارزیابی جامع و دقیقی از وضعیت تغذیه‌ای بیمار امری حیاتی است. این ارزیابی با همکاری متخصصان تغذیه عملکردی و انجام آزمایش‌های تشخیصی دقیق صورت می‌پذیرد.
در حالی که توصیه‌های متداول در زمینه جراحی چاقی عمدتاً بر اهمیت بررسی سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی خاصی مانند تیامین، ویتامین B12، فولات، آهن، کلسیم، روی و ویتامین D تاکید دارند، اما تحلیلی جامع‌تر از وضعیت تغذیه‌ای بیمار، مزایای بسیار بیشتری را برای وی به ارمغان خواهد آورد. این بررسی می‌تواند شامل آزمایش‌های تخصصی خون برای اندازه‌گیری دقیق سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی، و همچنین انجام تست‌های آلرژی و حساسیت‌های غذایی باشد. با انجام این موارد، بیمار می‌تواند پیش از عمل جراحی، اقدامات لازم برای بهینه‌سازی وضعیت تغذیه‌ای خود را انجام دهد.
از آنجایی که رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده کوچک (SIBO) یکی از عوارض شایع پس از جراحی چاقی است، توجه ویژه به سلامت روده و میکروبیوم آن پیش از جراحی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
پس از انجام ارزیابی جامع، درمانگر می‌تواند گزارشی را به تیم پزشکی متخصص در جراحی چاقی ارائه دهد و در صورت لزوم، توصیه‌هایی برای دریافت خدمات روان درمانی قبل از جراحی ارائه کند. همچنین، ممکن است نیاز باشد تا به مراجع آموزش‌های لازم در مورد تغییرات اساسی سبک زندگی پس از جراحی ارائه شود. علاوه بر این، پیشنهاد شرکت در گروه‌های حمایتی ویژه بیماران پس از جراحی چاقی می‌تواند بسیار مفید باشد.
رژیم غذایی پس از جراحی کاهش وزن
پس از جراحی چاقی، مراقبت‌های تغذیه‌ای دقیق و تخصصی اهمیت ویژه‌ای دارد. این مراقبت‌ها شامل استفاده از برنامه‌های تغذیه‌ای خاص است که سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌های باکیفیت و چربی‌های سالم هستند. این برنامه به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و ترمیم بافت‌ها کمک قابل توجهی می‌کند.
یکی از عوارض شایع پس از عمل جراحی چاقی، “سندرم دامپینگ” است که با مصرف غذاهای شیرین و پرکربوهیدرات تشدید می‌شود. این سندرم با علائمی مانند سرگیجه، تهوع، اسهال و تعریق همراه است. برای کاهش این عوارض توصیه می‌شود از کربوهیدرات‌های پیچیده (مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و حبوبات) و پروتئین‌های باکیفیت (مانند گوشت بدون چربی، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات کم‌چرب) استفاده شود. همچنین، کاهش مصرف قندهای ساده و غذاهای فرآوری شده بسیار مهم است.
عوارض تغذیه‌ای جدی ناشی از جراحی چاقی ممکن است بیش از دو دهه پس از عمل همچنان ادامه‌دار باشد. کاهش چشمگیر جذب روده‌ای مواد مغذی مانند آهن (طبق پژوهش بال، فینلی و کوخ در سال 2011)، ویتامین B12، فولات، تیامین، کلسیم، ویتامین‌های A، D، E و K، پروتئین، روی، منیزیم، مس و سلنیوم بسیار شایع است.همچنین کاهش تولید سلول‌های خونی و مشکلات مرتبط با سلامت استخوان‌ها از جمله مسائل رایج پس از این نوع جراحی هستند.
با وجوداینکه مصرف منظم مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی پس از عمل اکیدا توصیه می‌شود، بسیاری از افرادی که عمل بای‌پس معده انجام داده‌اند، با کمبود شدید ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری مواجه می‌شوند. دلیل اصلی این مشکل، اختلال در عملکرد روده و کاهش توانایی آن در جذب مواد مغذی است.
در نهایت، بیماران باید بدانند که کاهش وزن پایدار و حفظ آن پس از عمل جراحی، همیشه امری قطعی نیست. مطالعات نشان می‌دهد که بین 20 تا 35 درصد از افرادی که این عمل را انجام می‌دهند، ممکن است ظرف 2 تا 5 سال پس از جراحی، مجددا افزایش وزن قابل توجهی داشته باشند.
