3 پیامد روانی تعطیلی مدارس تهران بر دانش آموزان

در سالهای اخیر، تعطیلی مدارس در تهران به دلایل مختلفی از جمله همه گیری کووید-۱۹، آلودگی شدید هوا، اعتراضات اجتماعی، و بحرانهای زیست محیطی به پدیده ای مکرر تبدیل شده است.

این تعطیلی ها اگرچه گاه با هدف حفظ سلامت جسمانی دانش آموزان انجام می شود، اما تأثیرات عمیقی بر سلامت روان آنها دارد.

روانشناسان و کارشناسان آموزشی هشدار می دهند که دوری از فضای مدرسه، قطع ارتباطات اجتماعی، و تغییر در سبک زندگی روزمره می تواند به بروز مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، افت تحصیلی، و حتی اختلالات رفتاری در دانشآموزان منجر شود. در این مقاله، با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، به تحلیل تأثیرات روانی تعطیلی مدارس تهران بر دانشآموزان و راهکارهایی برای کاهش این اثرات میپردازم.

مدرسه تنها مکانی برای یادگیری دروس نیست، بلکه نقش حیاتی در شکل گیری هویت اجتماعی، رشد مهارتهای ارتباطی، و تقویت تاب آوری روانی دانش آموزان ایفا می کند.

در تهران، به ویژه در مناطق پرتراکم، مدارس به عنوان فضایی امن برای تعاملات همسالان، مشارکت در فعالیتهای گروهی، و دریافت حمایتهای عاطفی از معلمان عمل می کنند.

تعطیلی ناگهانی مدارس این چارچوب ساختاریافته را از بین می برد و دانش آموزان را با خلأیی روبه رو میکند که پر کردن آن به سادگی ممکن نیست.

به عنوان مثال، بسیاری از دانش آموزان دوره ابتدایی که هنوز به طور کامل مستقل نشده اند، برای سازگاری با تغییرات ناگهانی دچار مشکل می شوند. دوری از معلمان به عنوان الگوهای رفتاری و قطع ارتباط با دوستان می تواند احساس تنهایی و سردرگمی را در آنها تشدید کند.

از سوی دیگر، نوجوانان دوره متوسطه که در مرحله حساس شکل گیری هویت فردی و اجتماعی قرار دارند، با از دست دادن فرصتهای مشارکت در فعالیتهای فوق برنامه یا مشاوره های تحصیلی، ممکن است دچار بی هدفی و کاهش انگیزه شوند.

 تعطیلی مدارس معمولاً با اخبار نگران کننده همراه است؛ خواه شیوع یک بیماری همه گیر باشد یا هشدارهای مربوط به آلودگی هوا. دانش آموزان، به ویژه در سنین پایینتر، ممکن است اخبار را به طور کامل درک نکنند، اما اضطراب موجود در فضای خانواده و جامعه را جذب می کنند.

مطالعه ای در سال ۱۴۰۰ توسط دانشگاه تهران نشان داد که ۴۵٪ از دانش آموزان تهرانی در دوران تعطیلی مدارس به دلیل کووید-۱۹، علائم اضطراب مانند بی قراری، مشکلات خواب، و ترس از مرگ را تجربه کرده اند.

همچنین، تغییر ناگهانی برنامه های روزمره و عدم اطلاع رسانی شفاف درباره مدت زمان تعطیلی ها، به احساس بی ثباتی و سردرگمی دامن می زند. دانش آموزانی که پیش ازاین برای رفتن به مدرسه، ورزش، یا دیدار دوستان برنامه ریزی می کردند، ناگهان خود را در خانهای محدود می بینند که گاه فضای مناسبی برای تحرک یا یادگیری ندارد.

محرومیت از تعاملات حضوری با همسالان، یکی از عوامل اصلی بروز علائم افسردگی در دانش آموزان است. پژوهشها حاکی از آن است که نوجوانان بیش از دیگر گروههای سنی به ارتباطات اجتماعی وابسته هستند و قطع این ارتباطات به صورت ناگهانی، آنها را در معرض خطر انزوا قرار می دهد.

در تهران، به دلیل تراکم جمعیت و محدودیتهای فضای شهری، بسیاری از دانش آموزان حتی در صورت تعطیلی مدارس، امکان ملاقات با دوستان خود در پارکها یا محیطهای دیگر را ندارند. این موضوع به ویژه در مناطق کم برخوردار که دسترسی به فضاهای سبز یا امکانات تفریحی کمتر است، شدیدتر خود را نشان می دهد.

افزون بر این، استفاده طولانی مدت از فضای مجازی به عنوان جایگزینی برای ارتباطات حضوری، نمی تواند نیازهای عاطفی نوجوانان را به طور کامل برطرف کند. برخی از دانش آموزان در مصاحبه ها اشاره کردهاند که گفتگوهای آنلاین با دوستان «احساس واقعی بودن» ندارد و آنها را از تنهایی نجات نمی دهد.

اگرچه سیستم آموزش آنلاین در سالهای اخیر پیشرفتهایی داشته است، اما بسیاری از دانش آموزان تهرانی به دلیل مشکلاتی مانند سرعت پایین اینترنت، نداشتن دستگاههای هوشمند شخصی، یا شلوغی فضای خانه، نمی توانند به طور مؤثر در کلاسهای مجازی شرکت کنند. این نابرابری دیجیتالی باعث ایجاد استرس مضاعف در دانش آموزانی میشود که نگران عقب ماندن از درسها یا کاهش نمراتشان هستند.

از طرف دیگر، حذف امتحانات حضوری و جایگزینی روشهای ارزشیابی نامشخص، به سردرگمی دانش آموزان دامن زده است. فشار برای عملکرد خوب در شرایطی که استانداردهای ارزیابی تغییر می کند، می تواند به بروز اختلالاتی مانند «اضطراب امتحان» یا حتی فرسودگی تحصیلی  بینجامد.

تأثیرات روانی تعطیلی مدارس در بین گروههای سنی و جنسیتی متفاوت است. دانش آموزان دختر، به ویژه در دوره نوجوانی، به دلیل محدودیت های فرهنگی بیشتر در خروج از خانه، اغلب در دوران تعطیلی مدارس با محرومیت شدیدتری از تعاملات اجتماعی روبه رو می شوند. مطالعه ای در منطقه ۱۵ تهران نشان داد که دختران نوجوان در مقایسه با پسران، سطح بالاتری از افسردگی را در دوران تعطیلی مدارس گزارش کرده اند.

همچنین، دانش آموزان مقطع ابتدایی که هنوز به حضور فیزیکی معلم وابسته هستند، در یادگیری آنلاین با چالشهای بیشتری مواجه می شوند. مشکلاتی مانند عدم تمرکز در محیط خانه یا ناتوانی والدین در توضیح دروس، به احساس درماندگی و کاهش اعتمادبهنفس در این کودکان منجر میشود.

وضعیت اقتصادی خانواده ها به طور مستقیم بر تجربه دانش آموزان از تعطیلی مدارس تأثیر می گذارد. در خانواده های کم درآمد تهران که والدین نمی توانند دستگاههای الکترونیکی جداگانه برای هر فرزند فراهم کنند یا اینترنت پرسرعت خریداری کنند، دانشآموزان مجبورند ساعات محدودی را به آموزش اختصاص دهند.

این موضوع نه تنها شکاف آموزشی را افزایش می دهد، بلکه به ایجاد احساس محرومیت و ناامیدی در کودکان دامن میزند.

از سوی دیگر، در خانواده هایی که والدین شاغل هستند و نم یتوانند نظارت کافی بر فعالیتهای تحصیلی فرزندان داشته باشند، احتمال بی انضباطی و کاهش انگیزه تحصیلی بیشتر است. فشار اقتصادی ناشی از تعطیلی های مکرر نیز می تواند به تنشهای خانوادگی و درگیریهای والدین منجر شود که این خود بر روان دانش آموزان تأثیر منفی می گذارد.

برای کاهش تأثیرات روانی تعطیلی مدارس، همکاری نهادهای آموزشی، خانواده ها، و مراکز روانشناسی ضروری است. برخی از این راهکارها عبارتند از:

مدارس میتوانند با همکاری روانشناسان، جلسات مشاوره آنلاین یا تلفنی را برای دانشآموزان در معرض خطر برگزار کنند.

دولت و نهادهای خیریه باید برای تأمین تبلت و اینترنت رایگان برای دانش آموزان کم برخوردار تلاش کنند.

کارگاههای آموزشی درباره مدیریت استرس، برنامه ریزی روزانه، و ایجاد فضای مناسب یادگیری در خانه می تواند به والدین کمک کند.

راه اندازی پلت فرمهای اختصاصی برای ارتباط دانش آموزان با یکدیگر زیر نظر روانشناسان می تواند تا حدی جایگزین تعاملات حضوری شود.

تعطیلی مدارس تهران، اگرچه در کوتاه مدت ممکن است راهکاری برای حفظ سلامت جسمانی دانش آموزان باشد، اما پیامدهای روانی بلندمدتی دارد که نباید نادیده گرفته شود.

برای جلوگیری از تبدیل این بحران به یک آسیب اجتماعی پایدار، نیازمند عزم ملی برای سرمایه گذاری در حوزه سلامت روان کودکان و نوجوانان هستیم. مدرسه تنها یک ساختمان نیست؛ شبکه ای از ارتباطات، حمایتها، و فرصتهایی است که شکستن آن می تواند نسلهایی را با چالشهای عمیق روانی روبه رو کند.

منابع فارسی :

۱. **مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی**. (۱۴۰۰). *گزارش بررسی تأثیرات تعطیلی مدارس بر سلامت روان دانش آموزان در دوران همهگیری کووید-۱۹*. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس. 

۲. **دانشگاه تهران**. (۱۴۰۰). *مطالعه ملی سلامت روان کودکان و نوجوانان در بحران کرونا*. پژوهشکده علوم رفتاری. 

۳. **وزارت آموزش و پرورش**. (۱۴۰۱). *تحلیل شکاف آموزشی در مناطق کمبرخوردار تهران*. اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران. 

۴. **شهرداری تهران**. (۱۴۰۲). *گزارش سالانهی کیفیت هوا و تأثیر آن بر فعالیتهای آموزشی*. معاونت اجتماعی و فرهنگی. 

منابع لاتین:

۱. **American Psychological Association (APA)**. (2020). *Stress in America™ 2020: A National Mental Health Crisis*.
Retrieved from [https://www.apa.org/news/press/releases/stress](https://www.apa.org/news/press/releases/stress)

۲. **UNICEF**. (2021). *COVID-19 and School Closures: One Year of Education Disruption*.
Retrieved from [https://data.unicef.org/resources/one-year-of-covid-19-and-school-closures](https://data.unicef.org/resources/one-year-of-covid-19-and-school-closures)

۳. **Twenge, J. M.** (2017). *iGen: Why Today’s Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy–and Completely Unprepared for Adulthood*. Atria Books.

۴. **Turkle, S.** (2011). *Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other*. Basic Books.

۵. **World Health Organization (WHO)**. (2022). *Mental Health of Adolescents*.
Retrieved from [https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health](https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health)

۶. **OECD**. (2021). *The Impact of COVID-19 on Student Equity and Inclusion*.
Retrieved from [https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses](https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses)